Asteasuko Udal Artxiboa berriz ere euskararekin lotua agertzen zaigu. Aurrekoan bezala, gure lankide Amagoia Piá-k bertan egindako lanei esker gure eskura jarri digu aurreko mendeetako euskal hitz, esaldi, paragrafo edo testuak jasotzen dituen dokumentua. Aurrekoan ez bezala, aurkezten duguna garaikideagoa da. 1925eko apirilaren 5eko udalbatzarrean onartu zen bando bat, hain zuzen ere. Bertan, bost neurri aditzera ematen ziren, horietako batzuk aurreko mendeetan jakinarazten zirenen oso antzekoak, hala nola azienda edo txerriak kalean ibiltzea edo ur-zikinak lehioetatik behera kalera botatzea.

“BANDO
Erriya ontaco Alcate Jaunak jartzen ditu bertaco jendiaren jaquiñaren gañian bost gauza oyek:
1. Emendik aurrerá oso prohibituba izango dá errico placetan eta caletan leraquiñ carguetan ibiltzia.
2. Iñork ecarri biar badu errirá ó bialdu camporá material ó trunco aundiyak, placetan eta caletán pasatzeko biar du alcha lau curpillaren gañian, lurrik ez jotzeko moduan, camiyotan pasatzeiran bezela.
3. Modu berian prohibituba dago errico plazán petrallez barrendik sartzia gurdi, carro eta beste eocin coche clase, cargatuta edo utsik.
4. Ez dá permitithuco ere plaza eta plaza ingurutan ez ganarurik eta ez cherririk larrian.
5. Lenago esana dagon becela, eche ataritan prohibituba dago zapik jagoatzea eta ur ziquinak calea botatzea.
Gauza oitacon batian iñork faltatzen badu, jasoco du ordenanzak marcatzen duben multa.”

(Iturria: AUA, 280-2).

Dirudienez, oraindik ezezaguna ala oso ezaguna ez den dokumentua dugu. Horregatik, eta aurretik artxibo berean eskutan izan ditugun adibideak aintzat hartuz, testuinguru historikoari edo gaiari baino, interesgarria deritzogun beste gai baten inguruko hausnarketa egin nahi dugu. Beste behin ere, oraingo bandoak agerian uzten du gure hizkuntzaren aztarnak eta ezagueran sakontzeko, artxiboek gordetzen duten dokumentazioan murgiltzea ezinbestekoa dela. Horrek gure herriaren iragana ezagutzeaz gain, euskararen nondik norakoen berri emango digu, eta errealitatearekin zerikusia duten hipotesiak jorratzen lagundu.

Aurreko mendeetako dokumentazioak oraindik sorpresa handiak eman ditzake; Historiaz gain, baita Filologia eta Hizkuntzalaritza esparruetan ere. Horregatik, ezinbestekoa deritzogu arlo horietan lan egiten dutenek aurreko mendeetako eskrituren irakurketan duten hutsunea betetze aldera lan egitea. Honen bidez funts ezberdinetan gorde daitezkeen datu eskasak ikertzeko aukera handiagoa izango lukete, eta ez lituzkete filologiaz kanpoko irizipideak erabiltzen dituzten transkribaketak erabiliko. Ez dugu ahaztu behar askotan hauen helburua historikoa dela, filologikoa baino. Azken finean, formakuntza hobeak gaur egun hainbatetan azaltzen diren emaitzen partzialtasuna ekidingo luke. Honela, behin baino gehiagotan ikusten ditugun ustezko egiak edo frogatu gabeko hipotesiak alde batera utziko lirateke edo oinarri zientifiko handiagoa izango lukete.

Iago Irixoa