Lau pa bost galdera agindu genizkion. 7 egin ere. Sociedad y lengua vasca en los siglos XVII y XVIII dugu haren liburu berria. Liburu harrigarria. Beharrezkoa.

Juantxo
Madariagaren lanaz ari gara. Behar bada, haren biografia edo
bibliografia ematea da orain dagokiguna. Guretzat, ordea, Madariagaren
fitxa honako hau da: haren lanei esker Historiaz idaztea ederra izan
zitekeela ikasi genuen. Egun, berdin pentsatzen dugu.

Kalkulatzen
hasita… urtetako lana da hau. muga non jarri eta amaiera noiz
ezarri ezinezkoa duten lan horietako bat. EH osoko artxiboak,
transkripzioak,…

JM:
Lan hau egiteko zuzenena izan zitekeen lantalde bat osatzea,
artxiboak sistematikoki jorratzeko, jadanik argitaratutako testuak
batzeko eta ondoren batutako guztiaren laburpen ordenatu eta
koherentea ezagutzera emateko. Baina ez da horrela izan eta lana neure
ezagutzatik abiatu dut. Batetik,argitalpenetan zeuden hainbat aipu
bildu ditut zein artxiboetan zuzenean atera ahal izan ditudan nahastu
ditut, guztiekin testu ulergarria lantzeko. Seguru nago oso, talde
batek artxiboak sistematikoki landuko izan balitu erreferentzia berri
asko agertuko liratekeela eta liburu honen bolumena hirukoiztu
litzatekeela.

Liburuaren
hasiera oso gordina da: Argedaseko alkate euskalduna, Iparraldeko
XIX. mendeko inkesta,1842ko Aguraingo udal itzultzailea,,.. datu hauek
harrigarri suertatzeak gure historiari buruz dugun ezagutza eskasa
eta euskaldunen autoestimo baxua ez ote dute islatzen.

JM:
Bai, XIX. mendean hasi eta orain arte gure hizkuntzarekiko
euskaldunek eduki dugun harrotasun kolektiboa oso baxua izan da. Gutxi
gorabehera, 1840tik aurrera gertatu ziren aldaketa soziolinguistikoak
eta instituzionalak. Euskaldunek, konplexuz betetako hainbat
belaunaldi eragin zituzten, izan ere, euren hizkuntzaren gutxitzea
onartzen zuten. Zorionez, azken 30 edo 40 urteetan egoera hau aldatzen
ari da.

Zure
lan honek betikotasuna jartzen du zalantzan; edo “inoiz ez”kotasuna:
euskara ez da inoiz ofiziala izan, hemen ez da inoiz euskara hitz
egin. “Beti” eta “Sekulaez”, historiaren etsairik nagusienak. Historia
prozesu baten ikerketa da eta.

JM:
Hala da bai, dokumentazioaren ikerketa sistematikoak, aurrez esandako
ideia hauek erlatibizatzen laguntzen digu. Alde batetik, egiazta
dezakegu, euskarak betidanik aprobetxatu dituela izan dituen
zirrikituak nolabaiteko erabilera ofiziala lortzeko eta bestalde, nola
izan daitekeen, egungo betaurrekoekin begiratuta, sekula euskaraz hitz
egin ez den lurraldeetan (Araba eta Nafarroa batez ere), duela gutxi
arte populazio gehiena euskaldun elebakarra zela egiaztatzea. Aldaketak
eta gora-behera linguistikoak ikaragarriak izan dira historian zehar.

Era berean, hizkuntzaren galera naturala ez, soziala, politikoa eta bortxatua dela ondorioztatu dugu. Zuzen al gaude?

JM: Zalantzarik
gabe, ez dago inongo “naturaltasunik” prozesu linguistikoetan.
Alderantziz, aldaketen azalpena garapen sozialetan, ekonomikoetan,
politiko-administratiboetan eta batez ere kulturaletan eta pentsamoldean
bilatu behar da. Bereziki erakundeen “Hizkuntza politika” begiratu
behar da.

Partidaren
lehen zatia iraultza frantsesaren garaiko izan zela ematen du:
Iparraldeko nolabaiteko ofizialtasunak, edo onarpena mailak gorena jo
zuen iraultzaren hasieran. Gero, galbidea, irakaskuntzaren aldetik.
Gaurkotasun handiko istorioa.

JM:
Bai, batetik, egiaztatu behar da 1789tik-1840ra bitartean emandako
aldaketa sozio-politikoek ondoko hizkuntza-aldaketak eragin zituztela,
baina gogoratu behar da ere, prozesu hauek askoz luzeagoak direla eta
XVIII. Mendearen hasieretatik heltzen datozela. Zer esanik ez,
aldaketen guztien gainetik, duela bi mende emandako eztabaida
linguistikoaren elementu askok, erabateko gaurkotasuna mantentzen
dute.

Bigarren zatia XIX. mendean, ezta? 1830. urtetik aurrera.

JM:
Halaxe da, nahiz eta denbora tarte hau, ez dudan ia ukitu liburu
honetan, nabaritzen da ikuspegi sozio-linguistikoaren oinarrizko
aldaketa Lehen Gerra Karlistatik aurrera.

Lan
hau guztiz beharrezkoa zen. Historialariok beharrezkoa genuen.
Alboratuko duzu gaia edo beste proiektu batzuk bultzatuko dituzu?
Historia Hiztegia, leku izenen irakurketa historikoa, testigantza
gehiago jasotzea,…

JM:
Historialari bezala beti harrigarria iruditu zait nire kideak ardura
zitezela, klase-borrokaz, politikaz, ekonomiaz, erakundeak ikertzeaz
eta axolagabetu zitezela, horren garrantzitsua den faktore kultural
eta politikoaz, ”hizkuntzaz”, euren ikerketetan agertzen diren
pertsonen komunikazio hizkuntzaz. Nire iritziz historialariak gehiago
sakondu eta hurbildu behar genuke, historia kulturaleko gaietara, ez
baitira gai inozoak, eta ezin dira banatu bilakaera historiko
orokorretik. Momentuz ikerketa ezberdin batean nabil murgilduta,
Gipuzkoako liburutegi pribatuei buruz, hau ere historia kulturalaren
barne. Baina ez dut gutxiesten etorkizunean hizkuntzaren gaia berriro
jorratuko dudala.