Villabonako
jaiek badituzte hainbat jarduera urtero-urtero errepikatzen direnak.
Hauetako batzuek urteetan zehar ohitura bihurtu direnez Santioak ez
lirateke izango hauek antolatu gabe. Baina guztietan aintzindariena,
musikarekin batera noski, zezenen inguruko tradizioa da.

Gaur
egun sokamuturra egiten da Santio eta San Inazio egunetan. Egun
haundiak dira eta egiten diren jarduera ugarien artean hauek dira
bereziki jendea biltzen dutenak. Hesien atzean zaletu asko biltzen da
ateratzeko irrikaz, beldurrez, jostakin, kurioso,… ausartei begira,
noiz errekorte ederrak egin edo noiz hankaz gora ikusiko dituzten zain.

Hau
izan zen 1909. urtean Jose Otegik Udalari bigantxak jartzeko
dirulaguntza bat eskatzeko erabili zen aitzakia: “…pidiendo una
subvención para la novillada que proyectan celebrar en honor de nuestro
patrono Santiago, al objeto de dar variedad al programa de festejos que
anualemnte tienen lugar, en atención a que se trata de un espectáculo
que ha de atraer afluencia de forasteros…” (Villabonako Udal Artxiboa.
0010-01 cf). Dirulaguntza eman zioten noski.

Baina
ez da hau zezenen inguruan dugun erreferentzia bakarra. 1678. urtean,
San Martin jaietarako hesi berriak eraikitzeko erabakia hartu zen, han
egiten den zezenketarako, “…por quanto para la corrida de toros que
por las fiestas de San Martin se hace en frente de la parrochial yglesia
del Señor San Maratin de esta Villa no ay barreras…” (Villabonako
Udal Artxiboa. 0002-01 cf). Badirudi, garai batean zezenketarako zegoen
ohitura oraingoa baino zabalagoa zela, bigantxez gain zezenketak ere
egiten bait ziren, eta Santiotaz gain San Martinetan ere ospatzen bait
zituzten.

Hala
ere, gure artxiboan badago hau baino zaharragoa den dokumentu bat. 1622.
urteko kontu liburu bat da. Liburu honetan hainbat zezen eta bigantxa
jaietarako ekarri direla eta hoien truke ordiandutakoaren zerrenda ikusi
dezakegu. “… a Domingo de Acolodi y Echeverria por un toro que dio
para correr en los festejos de Señor Santiago de este año dos
ducados…”. Beraz, 1622. urtean Villabonan entzerruak egiten zirela
baieztatu daiteke.

Ez
dugu zerrenda hau bukatu nahi azken datu bat erantsi gabe. Edozein
ikerketa lan ezin da ontzat eta amaitutzat eman gai horren inguruan
beste artxibo batzuetan dauden dokumentuen kontsulta egiten ez bada.
Gure blog honetako asmoa ez da inoiz ikerketa lanak aurkeztea izan,
baizik eta gure herrietako artxiboetan topatzen ditugun dokumentu eta
istorio bitxien berri ematea. Baina oraingo honetan, eta duela 15 bat
urte Udal honek eta Tolosaldeako beste batzuek sustatutako lanei esker,
Gipuzkoako Artxibo Orokorrean dauden dokumentuen artean bilatu dugu.
Bertan, gure artxibokoa baino pixka bat zaharragoa den dokumentua topatu
dugu: 1605. urtekoa da eta bertan Amasako Migel Artetxek eta Amezketako
Joanes Loidik Villabonako Udalari zezen bat zaltzen diote jaietarako.
Honela ba, 5 mendeko ohitura da hau.

Amagoia Piá