Gaur egun automobilismo lasterketak ez zaizkigu arraro iruditzen, ez harrapatzen dituzten abiadurak ezta gu guztiontzat ezagunak diren protagonistak ere. Baina, duela 113 urte nolakoak ziren imajinatzen badugu? Eta gure herritik horrelako lasterketa bat pasatzeak ze eragin izan zitzakeen pentsatzen badugu?

Ba 1903ko maiatzaren 26an zoritxarra gertatu izan ez balitz, ondorengo hau jazoko zen: Europan, XX. mende hasieran hasi ziren kotxe lasterketak ospatzen. Garai hartan, automobilismoaren industriak garapen izugarriak lortu zituen, ehun zaldi baino gehiagoko makinak egiten hasi ziren, 130 kilometro orduko abiaduratik gora lortzen zituztenak. Zortzi urte lehenago, 1895ean, hau guztiz pentsaezina zen, non kotxeek 25 kilometro orduko abiadura aparta hartzen zuten. Lehenengo lasterketa hauek txirrindularitzakoen formatuak kopiatzen zituzten; bi puntuen arteko distantzia luzeak ziren, errepide irekian (ohizko trafikoarekin), eta etapa desberdinetan banatuak.

Honela antolatu zen Paris-Madril Europako lehen lasterketa handia, “heriotzaren lasterketa” izenez ezagutzen zena, eztabaidaz eta istripuz josita, eta ikusmin handia sortu zuena. 1.307 kilometroko Paris-Madrila hiru etapatan zatitu zen: 1903ko maiatzaren 24an París-Burdeos, maiatzaren 25an Burdeos-Gasteiz eta 26an Gasteiz-Madril. 1903ko maiatzaren 24an Versallesen, hasi zen lasterketaren lehenengo etapa 300 ibilgailu baino gehiagoko partaidetzarekin, eta ondorengo motako ibilgailuez eratua: 127 kotxe, 23 voiturettes eta 47 motozikleta. Lasterketa hau lehena eta azkena ere izan zen, Frantziako eta Espainiako Gobernuek suspenditu baitzuten. 99 ibilgailu besterik ez ziren Burdeoseko helmugara iritsi, bidean istripu ugari, atsekabea, zauritu asko eta zortzi hildako utziz, horien artean Marcel Renault, Renaulteko sortzaile izan zen Louis Renaulten anaia. Honela, lasterketa hauen arriskuaz jabetu ziren eta errepide irekiko motorreko ibilgailuen lehiaketen amaiera izan zen.

Baina Billabonako lasterketaren antolakuntzan ez zitzaion diruari aditu, herritik pasatuko zen lasterketaren berri ematen zuten bandoak inprimatu eta zabaldu ziren, ondorengo mezuarekin: “chimista bezela pasako diran automóvil izena duten eta, baforiaren bidez, neurririk gabe korritzen duten gurdi edo koche mota berriyakiñ”. Gobernu Zibiletik arretaz ibiltzeko hartu beharrezko neurriei buruzko idatziak jaso ziren, baita Espainiako Real Automóvil Clubeko gomendioak, hala nola; “que se enviaran a los hijos pequeños a la escuela donde deberán quedar bajo la vigilancia de sus maestros durante todo el tiempo que pasen los coches”. Idatzi guzti hauek Udaleko artxiboan gordetzen dira. Tamalez, lehenago esan dugun bezala, lasterketa bertan behera gelditu zen eta ezin izan zen horrelako ikuskizunaz gozatu Villabonako kaleak zeharkatzen.

Lasterketa honen aldi berean, Espainiako Real Automóvil Clubek, automobilismoaren zaletasun handia zuen Alfonso XIII.ren babesarekin, eta Frantziako Automóvil Clubarekin, jarraitzaile, zale eta turisten karabana bat antolatu zuten. Paristik lehenago atereaz Madrilera lasterketarekin batera iristea espero zuten, 13 etapetako ibilbide alternatibo bat hartuaz. Donostiatik Bilbora bidean istripu bat gertatu zen, Zarautzera heldu baino lehen kotxe batek zuhaitz baten kontra jo zuen, amildegian behera eroriaz eta ikusle bat kotxe azpian harrapatuz, honen ondorioz ikusleak bi hanken haustura izan zuen, baina ibilgailuaren barruan zeudenei ez zitzaien ezer gertatu. Karabana hau Villabona-Amasatik pasa zenaren ziurtasunik ez dugu hala ere.

Villabona-Amasako biztanleek honelako ikuskizun itzela gozatu ezin izan arren, zenbait urte beranduago, zehazki 1909ko eta 1910eko udetan, Donostian “Fiestas Automovilísticas” izenarekin ezagutzen ziren jaietan, Alfonso XIII.aren babesarekin, Billabona eta Irura artean “carrera del kilometro” edo “carrera del kilómetro lanzado” deritzon lehiaketak ospatu ziren. Leku hauetatik iragan zen: “Entre la casa de Isidro Enea y a la entrada del caserío Arre de Villabona, siendo todo el recorrido recto”(1). Zoritxarrez artxiboan ez da honi buruzko dokumenturik agertzen, baina garaiko egunkariei esker gertatutakoaren ezagutza daukagu, eta bi dira honen fede ematen dutenak. Lehena 1910. urtekoa, Alfonso XIII eta bere segizio guztia herrira etorri zenekoa, non Udalbatza osoak harrera egin zion. Eta bigarrena, 1909koa, gelditzen diren garai hartako argazkiei esker.

Honako hauek dira berriak:

La Correspondencia de España

Madrid.-Martes 28 de Septiembre de 1909

La carrera de automóviles del kilómetro, verificada en el llano de Irura á Villabona, ha resultado muy interesante, adjudicándose los diez primeros premios. La Copa de Guipúzcoa la ganó Rossel, haciendo el recorrido en veintiocho segundos. Sumado el tiempo con la carrera del sábado, se adjudicaron los siguientes premios: En velocidad, primera categoría: reloj de los Infantes doña Teresa y D. Femando, y mil pesetas del Automóvil Club Español, á la Hispano-Suiza, guiada por Demier. Segunda categoría: Copa del Infante don Carlos y mil pesetas; á la misma marca, guiado por Zaccarelli. Segundo: 250 pesetas y medalla de plata; á Vinius, de D. Juan Rodas. Tercera categoría: Copa de la Infanta Isabel y mil pesetas, á Picard Pictat, de Garnier. Segundo: 300 pesetas y medalla de plata; á Fiat, de D. Eduardo Olea. Cuarta categoría: Copas de SS. MM. el Rey y la Reina doña María Cristina, y mil pesetas; á Du Rosse, de Gasté. Segundo: 300 pesetas y medalla de plata; á Darínler, de D. F«aix Jaume. La «Gymkhana» se suspendi, y se verificará hoy lunes.

La Correspondencia de España

Madrid.-Martes 27 de Septiembre de 1910,

La Reina Cristina asistió también en automóvil á la carrera Irura-Villabona. Desde la tribuna donde estaban los señores Dato, ministro de Gracia y Justicia, otras personalidades y las autoridades, presenciaron los Reyes la prueba.

Durante éste se sirvió a los Reyes un lunch.

El Rey distribuyó premios a cinco camineros y un capataz de los que se han distinguido en el mejor cuidad de la carretera.

El alcalde de Villabona recibió a los Reyes y entregó á las Reinas preciosos ramos de flores.

El primer premio, consistente en la copa de Guipúzcoa para el automóvil que invirtiera menos tiempo en la carrera, lo ganó Natiile. La copa del Rey la ganó el marqués de Monteagudo Diaz Vice

Almudena Coronado

(1) http://www.diariovasco.com/pg060316/prensa/noticias/Tolosa/200603/16/DVA-SUB-253.html