Villabonako
Udal Artxiboan jasotzen den dokumentazioari esker badakigu 1812. urtean
(Napoleonen Gerran) tropa Frantsesak Villabonan sartu zirela. Akta
liburuak 1810 eta 1814 bitartean ezertxo ere esaten ez duen arren beste
dokumentu mota batzuetan ikusi dugu 1812. urtean frantsesek erangidako
sarraskiak ez zirela gutxi izan. Besteak beste, udaletxea bera orduan
erre eta suntsitutakoa da. Ondoren, berria eraiki behar izan zuten,
Pedro Nolasco arkitektuaren planoetan oinarrituta. Baina hau beste kontu
bat da, eta aurrerago hitz egingo dugu honi buruz luze.

Gaurkoan
Eraustieta etxeari buruz arituko gera. Etxe hau Kale Nagusian zegoen
lehenengo etxea zen, Zubimusu zubiaren parean. Etxe hau ere kaltetua
izan zen egun berean. Francisco Maria Lizarraga bere jabearen hitzetan:
”…que los franceses redujeron a ceniza en la gerra de la
independencia…”.

Udalak
ba omen zuen aspalditik erabaki bat hartuta (honen data zehatza ez dugu
topatu). Horren arabera, etxe bat erretzean, hura berreraikitzeko behar
zuen materialaren erdia baino ez zuen ordaindu beharko jabeak.. Horrela
dio Juan Bautista Lizurumek 1817 urteko tasazio horri baten baster
batean: “La Villa determino por las casas que se quemasen se le yciese
la gracia de la mitad del material que necesitaba y esto se a ouserbado
asta agora.”

Arazoa
ordea Lizurume adituak berak sortu zuen. Etxea eraikitzeko beharrezkoa
den egurraren balioa kalkulatzeko agirian, “…para la casa nueba que
intenta acer…” idatzi zuen 1817 urtean. Badirudi obrek luze hartu
zutela eta 1825 urtea arte etxe ez zen amaitu. Horregatik, ziur gaia
ahaztuta zegoela,, nahiz eta Francisco Mariaren zorra oraindik kobratu
gabe egon. Diruzainak, Lizurumek idatzitako kontzeptua ikusita dena
kobratu nahi izan zuen.

Francisco
Maria Lizarragak eskaeran: “…es cierto que se me franquearon algunos
materiales no para construir casa nueba sino para redificar a la entrada
del pueblo con el nombre de Eraustieta en lugar de otra del mismo
nombre…Todo esto es bien publico, lo sabe todo el becindario y los
individuos de V.S. no lo ignoran…”.

Tira,
denborak, beharren arabera azkarrago edo motelago, gure oroitzapenak
aldatzen ditu, moldatzen ditu. Baina idatziz jasota geratzen dena,
oroitzapenak berreskuratu dezake edozein unetan. Idatzitakoak,
Franciscori bezala, edozeini eragin dakiguke.

Amagoia Piá

Irudia: 1230-01 Escritos varios sobre materiales para construcción de una casa. Francisco Maria Lizarraga. 1817-1825