Ikerketa lan bat abian jarri nahi dugunean informazio iturri desberdinak erabil daitezke datuak jasotzeko, beste batzuen artean, idatzizko dokumentuak aurkitzen direlarik. Era berean, hauen artean ere mota desberdinetako datuak ematen dizkiguten testuak daude eta gure ikerketaren helburuaren arabera batzuk edo besteak hartuko ditugu aintzat. Gure lanaren xedea familiaren historia edo zuhaitz genealogikoa denean, aiton-sementza testuak edo erroldak erabiliko ditugu; baserri edo etxe baten historia jakin nahi dugunean obra proiektuetara, eraikuntza erroldetara edo protokoloetara, hau da, eskrituretara joko dugu; lurralde bati buruzko ikerketa egiten ari garenean, gaur aztertuko dugun dokumentua bezalakoak oso erabilgarriak izan daitezke herriari buruzko datu objektiboak agertzen baitira.

1879 urteko urriaren 14an, Gipuzkoako Gobernadore Zibilak zirkular bat bidali zien probintziako herrietako alkateei galdeketa bat eginez, gai desberdinei buruzko datuak jaso nahian (sig. 704-11). 23 galdera dira guztira eta Udal zerbitzuei buruz, erlijioari buruz eta herriko ekonomiari buruzko gaiak jorratzeko eskatzen dute. Zerbitzuen inguruan, hilerriaren egoera zein den jakin nahi dute alde batetik, eta ea hilerri zibila dagoen galdetzen dute, horretaz gain, mediku zerbitzuari buruz, ostalaritzaren kudeaketari buruz, suteen aurkako zerbitzurik dagoen ala ez, eskola erlijiosoak edo-eta partikularrak dauden, aurrera eramandako obra publikoei buruz eta hauteskundeei buruz galdetzen dute. Azken honen inguruan, azkenekoz ospatu ziren hauteskundeetan parte hartu zuten hautesleen zerrenda eskatzen dute eta baita ere, udal zinegotzien zerrenda, zehazki, horien artean nork dakien idazten edo-eta irakurtzen eta nork ez da jakin nahi dutena. Erlijioari dagozkien galderen artean, aipatutako hilerriaren eta eskolen galderarekin batera, zenbat eliza dauden eta horien egoerari buruzko informazioa bidaltzeko eskatzen dute. Azkenik, herriko ekonomiari dagokionean, ea Udalak diru mailegurik kontratatuta duen eta baiezkoa bada, zenbatekoa eta zertarako den jakin nahi dute; bestalde, feria edo merkatua ospatzen den galdetzen dute, noiz, non eta ekonomikoki zenbateko garrantzia duen azaldu beharko du alkateak; herri ustiapenerako bideratuta dauden ondasunen zabalera eta garrantzia ere bai; abeltzaintzako animalia kopurua eta zertarako erabiltzen den bakoitza; eta urteko zenbat sagar jasotzen diren ere galdetzen dute inkesta honetan. Ez dira ez, edonolako gaiak hemen jasotzen direnak. Gobernadoreak hilabeteko epea ematen die alkateei erantzuteko eta Adunak 1879ko azaroaren 11an bidaltzen ditu bere erantzunak, sakonki erantzun duela dio gainera, agindu zaiona egoki betez.

Udalak emandako erantzunei esker XIX. mende amaierako Aduna irudikatu dezakegu. Alkatearen arabera Udalak ez du diru mailegurik eskatu, bertan ez da feria edo merkaturik ospatzen eta dirudienez, urte horretan ez zen sagar ekoizpenik egon. Abereak eta herri ustiapenerako lurrak ordea, bazeuden. Abereei buruz datu zehatzak eskaintzen ditu: ez zegoen zaldi edo mandorik, baina 20 asto, 150 behi, 180 ardi, 10 ahuntz eta 80 txerri zeuzkaten erregistratuta, batzuk gizentzeko zirelarik (mota honetako animali bakoitzaren balioa 150 pezetakoa izango zen) eta beste batzuk ugalketa eta lanerako erabiliko ziren (160 pezetako balio zuen helburu hauetara bideratutako animalia bakoitzak). Herri lurren inguruan zera dio alkateak “aunque de mucha importancia para el pueblo y su vecindario son de poco valor”, 155 hektarea ziren, 22.538 pezetako balioarekin eta otadiz, larreez eta hariztiez egongo ziren osatuta gehienbat. Erlijioari buruzko galderei erantzuna ematean, hilerri bakarra dagoela esaten du, pertsona katolikoentzat bakarrik, gainontzeko pertsonentzat ez da egongo eta ez da egongo ere elkarte katolikorik. Hori bai, Nuestra Señora de la Asunción parrokiarekin batera, San Andres ermita aipatzen da. Ermita honen inguruan ez dugu aipamen gehiago aurkitu eta harritzen digu Santa Kruz ermitaren aipamenik ez egotea galdeketako puntu honetan. Azkenik, Udal zerbitzuekin erlazionatuta, hezkuntzari dagokionean eskola publiko bat bakarrik dagoela dio alkateak, hau da, ez da egongo eskola katolikorik ez eta pribaturik. Horretaz gain, suteen aurkako zerbitzurik ere ez du Udalak eta mediku zerbitzua Villabonako herriarekin lotuta egongo da (gai honi buruz sakonago hitz egingo dugu beste berri batean). Ostalaritza zerbitzua bazegoen, herrigunean bertan egongo zen kokatua, izan ere, baserriak herriko plazatik urruti zeuden. Azkenik, 1879ko maiatzean ospatu ziren hauteskundeetako hautesle erroldan 60 pertsona zeuden zerrendatuta baina antza denez, 7k bakarrik hartu zuten parte: “El número de electores que aparece en la lista para las elecciones municipales es de sesenta habiendo tomado parte en las celebradas el mes de Mayo siete electores”, parte hartze eskasa beraz; beste aldetik, zinegotziei buruz, pertsona batek izan ezik beste guztiek zekiten bai idazten bai irakurtzen.

Balio informatibo handikoak izango dira beraz, mota honetako galdeketak. Jatorrizko garaian kontrol moduan eta estatistikak egiteko erabiliak izango ziren arren, gaur egun balio hori galdu eta garai hartako Aduna marrazteko puntadak eskaintzen dizkigute.

Amaia Mendizabal