The past is a foreign country. Hala erakatsi zigun Lowenthalek. Arrotza ez ezik, azkarra da ere, iraganak beti harrapatzen baikaitu, Back the future-n edo Denboraren menpe-n gertatu bezala. Izan ere, Gure baitan daramagu, gogoan zein orbainetan. Haren gainean eraiki dugu gure uste asko, gure nortasunaren zati handia. Hala behar du, gainera. Hura bridatu beharrekoa bada ere, iragana iraungituko ez bada; eta bidean gu ere iraungi, fosilizatu edo Zero bezala Hondamuinean izoztu.

Gara egunkariak argitaratu azal bilduma zoragarriak hori dena erakusten du. Orainaldia, gure gizartea, prozesuaren emaitza eta era berean prozesua dela, hain zuzen ere. Egungo kezkak eta arazoak ez direla bat-batean jaio, alegia. Iraganak jarritako autopistan gertatzen ari direla baizik. Eta, aldi berean, atzo eta gaur gauza bera ez direla; ezta, jakina, atzo eta bihar. Historialaria hor mugitzen da, lur malgu horretan: prozesuaren garapenari so. Eredutzat hartu beharrean, baina, errealitatea ulertu ahal izateko.

Ariketa itzela da azal hauek ikustea. Harrigarria da pertzepzioa nola aldatu den, nola bihurritu du oroimenak errealitatea. Esaterako azalen datak kenduta, gai izango al ginateke ordena zuzenean ematen? GU EZ!!!! Garunak bere errenkada propioa sortu du, iragana beste modu batean kokatu du; kronologia pertsonalizatua: hau hura baino lehenago gertatu zenik ezin sinetsi.

Edo saiatu lehen oroitzapena zein izen zen zehazten. Sandinistak Managuan sartzen edo Baader-Meinhoff ez genituen azal hauetan ikusi; eta sanfermin odoltsuak? Bai ordea Ortuella, Ryan, Monzon. Zer esanik ez Boris Beckerren garaipena ez ezik ihesaldi musikatuarena dakarrena. Beste batzuk, berriz, ezin berezitu: Bilbo 1997 / 2007, bi aldiz izan zen hori?. Eta gertakizun parekaezinak batera, Irak eta Oteiza zerk lotzen ditu?

Jakina! Buruan beldurra eta izua gordetzeko dugun zirrikituan Krisen infernua edo 97ko otsailaren egunak iltzatzeko ez genuen bilduma honen beharra.

… ad infinitum.

Azken batean, egin – ikusi – pairatu duguna da historia. Aberri besteratu hartan eman zen guztia. Ostera, historialaren lana ez da iragana atorkizunerantz eramatea, Historian geratu denaren eragina gure errainetan topatzea, identifikatzea, azaltzea; gure ondarea, gure orainaldia horri esker ulertu, bizitzaren prozesuan zeinen puntuan gauden ulertzen lagundu.

Horretarako, memoria ordenatu behar dugu; iragana sedimentatu lagundu; loturak azalera ekarri; etorkizunak proposatu. Ordenatze eta ulertze aldera, datuak behar ditugu: iturriak. Azalak barrukoak ulertzeko.