Aski ezaguna da Getaria munduari bira ematen
lehena izan zen itsasgizonaren sorterria dela. Juan Sebastian Elkano zenaren
presentzia etengabea da Gipuzkoako kostaldeko herri honetan. Elkano izeneko
kale, jatetxe eta arrantzale-kofradia; pertsonaiaren bi estatua eta monumentua;
bere jaiotetxea non zegoen adierazten duen plaka… Baina bada lau urtetik behin
errepikatzen den eta munduaren lehen zirkumnabigazioarekin lotura duen ekintza
bat ere. Itsasgizonaren memoria harriaren zurruntasunetik aldendu eta bizirik
mantentzeko ahaleginean edo, 1522an Victoria naoa San Lucar de Barrameda-ko
portura iritsi zeneko momentua antzezten dute Getariako herritarrek. Noiztik
egiten da ordea Elkanoren Lehorreratzea?

1922ko Irailaren 6an, Magallaesek hasi eta
Elkanok bukatu zuen espedizioaren IV. mendeurrena betetzen zen. Data
esanguratsu hori gogora ekartzeko eta herriko seme den itsasgizon handia
goresteko nahiak, egun horretan ospakizun berezi bat antolatzera bultzatu
zituen Getariarrak. Elkanoren izena nazioartean goraipatzeko asmoz ekintza
sorta bat antolatu zen eta bertako eta atzerriko erakunde eta pentsonaia
entzutetsuei bertaratzeko gonbidapena luzatu zitzaien. Programaturiko ekintzen
artean Elkanoren desfilea zegoen, hori izan zen Elkanoren Lehorreratzea
antzeztu zen lehen aldia.

Egun berean, Elkanoren Monumentua bezala
ezagutzen den eraikinaren lehen harria jarri zen eta Ramón de Cortazar, Casa
Torres-eko Markesa, Ignacio Zuloaga eta Elias Salaberria herriko semetzako
izendatu zituzten, besteak beste. Ospakizun hauetan, Alfonso de Churruca jauna
izan zen, Getariako udaletxearen eta mendeurrenaren batzordearen izenean,
gonbidatuen aurrean hitz egiteaz arduratu zena.

Lehen Elkanoren festa hau ezin hobeto joan
zela dirudi. Izan ere, festaren biharamunean eginiko udal batzarrean baloraketa
oso positiboa egin zen. Pozik azaldu ziren Getariara mendeurrena ospatzera
etorri ziren pertsona eta ordezkaritzak ikusita, tartean Espainiako Erregeak
eta munduko potentzia garrantzitsuenen itsas ordezkaritzak.

Festaren prestakuntza, ordea, 1919. urte
inguruan hasi zen. Donostian ohorezko batzorde bat eta zuzendaritza batzorde
bat osatu ziren eta Elkanoren urteurrena ospatzeko batzordetarako ordezkariak
aukeratu ziren Getarian. Hauek festaren egitaraua zehazteaz eta hori gauzatzeko
beharrezkoa zen dirua lortzeaz arduratu ziren, besteak beste. Baina Elkanoren
festa egituratzeaz gain, Getariarrek herrian zenbait hobekuntza egiteko aukera
paregabea ikusi zuten IV. mendeurrenaren antolakuntza aitzaki. Aipatzekoa da
ospakizunak antolatzeko lortu zuten diru laguntzaren zati bat herrian zenbait
obra eta berrikuntza egiteko aprobetxatu zela. Hau horrela, 1922ko uztailean,
batzordeko idazkari nagusia zen Ramon Luis de Camio jaunak, mendeurrena
ospatzeko Getariako udaletxea egokitzeko beharra azaldu zuen. Udaletxeari beste
eraikin bat gehitzea zen asmoa, eta horretarako Gipuzkoako Foru Aldunditik eta
Estatutik jasotako dirulaguntzak baliatzea adostu zuten. 50 urte beranduago
ere, 1972ko Elkanoren festa antolatu zenean, Getariarrek antzeko zerbait egin
zuten. Oraingo honetan, aukera udaletxe zahar eta berrian zenbait berrikuntza
egiteko eta Elkanoren Monumentuan zenbait aldaketa burutzeko baliatu zuten. Hau
ikusirik eta V. mendeurrena begien bistan dagoen honetan, zer izango dute esku
artean Getariarrek?

Oihana Artetxe