Mendi inguruko aire garbia edo itsasoko ur gatzatua osasunerako onuragarriak direla jakina da, guk dakigu gaur egun, eta gure arbasoek ere bazekiten. Zentzu horretan, Gipuzkoa zona pribilegiatu bat da eta ondorioz, gu ere bai. XIX. mendeko medikuak hortaz jabe ziren, horregatik, momentuko pertsonaia garrantzitsuak honantz bidaltzen zituzten osasun arazoak zituztenean. Pertsonaia hauetako bat Francisco de Paula infantea izan zen, Espainiako errege zen Fernando VIIaren anaia. 1830 urtean Donostiara joan zen La Concha hondartzan urak hartzera. 

Infanteak eta bere familiak egin zuten bidaiari buruz hitz egiten diguten bi testu ditugu Asteasuko artxiboan, informazio asko eskaintzen diguten bi gutun dira (sig. 270-07). Alde batetik, Asteasuko Udalari bidaltzen zaion gutunak dioenaren arabera, familiak egin behar zuen ibilbidearen zati bat behintzat, egin gabe zegoen eta auzolan bidez egin behar izan zuten diru falta zela eta. Horretarako, Asteasuk ordezkari bat bidali behar zuen Zestoako Sorabil baserrira, bertan ospatuko zen bileran, herri bakoitzak bidali behar dituen baliabideak adosteko. Hemen erabakitzen da Asteasuk familia buru bakoitzetik peoi bat edo bi bidali behar dituela Iturriozeko puntura, jarraigoa hortik Villabonara joango zelako. 

Esku artean dugun bigarren gutuna Udalak idazten du Sorabil baserrian ospatutako bilera horren ondoren. Gutun honek datu esanguratsuak ditu bere baitan, bertan, herria osatzen duten lau auzoetako familien izenak zerrendatzen baitira: “Bevallea”-tik 20 familia izendatzen dira, “Elizmendia”-tik 23, “Urpazan”-etik 19 eta “Goivallea”-tik 13. Familia gehienek pertsona bat bidali behar dute, baino batzuek bi bidali behar dituztela dio zerrendak, Lizola, Lizarraga edo Comporta familiak kasu. 

Pertsona hauek derrigorrez joan behar zuten bidean lan egitera, bestela zigortuak izango ziren “entre otras cosas a acordado que todas las cabezas de familias envien un peon a dicho punto [de Iturrioz] el día y hora arriva indicados sin pretesto alguno, y en defecto seran castigados conforme se a acostumbrado hasta ahora”. Ez dauka, beraz, zerikusi handirik, garai hartako auzolanak eta gaur egungoak. 

Arestian aipatu bezala, pribilegiatuak gara gure lurralde honetan bizitzeagatik, urrutitik etorri izan da eta dator jendea gure ingurua bisitatzera. Ondorioz, gauzak horrela mantendu nahi baditugu eta gure ondorengoak ere pribilegiatu izaten jarraitzea nahi badugu, gure mendiak eta itsasoak zaintzea gure esku dago.

Amaia Mendizabal