XVIII. mende hasieran bazeuden herri txiki batzuk beste haundiago batzuen jurisdikziopean zeudenak, hau da, beste herri handiago batzuen menpean zeudenak. Behe Erdi Aro amaierako egoera ezegonkorraren ondorioz (gogoratu behar dugu garai honetakoak direla bandoen gerrak), herri txikiek handiagoen babesa bilatu zuten eta hitzarmenen bidez hainbat alorretan, horien menpe geratu ziren. 1700 urte inguruan ordea, egoera asko aldatu zen eta txikiek ez zuten babes horren beharrik, autonomoagoak izateko gai ziren eta autonomia hori bilatzeko saiakerak egiten hasi ziren. XVIII. mendeko herri nagusi horietako batzuen artean Donostia, Hondarribia eta Tolosa aurkitzen ziren, Aduna azken honen eskumenean egon zelarik XV. mendearen bigarren erdialdera arte. Momentu horretan, Tolosatik irten eta urte batzuen ondoren Donostiako jurisdikzioan sartu zen.

Beste herri baten eskumenean egotearen ondorioetako bat, udalerriaren administrazioko eremu desberdinen kontrola herri nagusiaren menpe egotea izango da, hau da, Adunaren kasuan Donostiaren esku geratuko dira fiskalizazioa eta justizia adibidez. Gaurko berrian, bigarren arlo hori da interesatzen zaiguna, justiziarena. Izan ere, badirudi Adunan justizia banatzeko arazoak edukitzen ari zirela eta hortarako ahalmen gehiago edukitzeko baimena eskatzen diote Donostiari. Garai honetan epaile lanak erregearen ordezkari batek betetzen zituen, Gipuzkoan normalean, korregidorearekin batera, alkateak. Herri desberdinek eskatu zioten justizia banatzeko baimena euren buru zen herriari, eta askok lortu egin zuten. Honen adibide dira Tolosaren menpe zeuden 9 herri: Gaztelu, Leaburu, Ernialde, Irura, Berrobi, Belautza, Orexa, Ibarra eta Lizartza. Hauek 1669 urtean lortu zuten baimena, preso zituzten kriminalekin arazoak zituztela argudiatu ondoren. Adunak ere herri horien pausoak jarraitu nahiko ditu eta 1739-01-15ean bere eskaera plazaratzen du.

Udal Artxiboan honen inguruko bi dokumentu gordetzen ditugu. Lehenengoa baimen eskaera eta baimena bera beste kontu batzuekin batera biltzen dituen liburu original bat izango da (sig. 75-05). Sorta honetan baimenaren dokumentua originalaren kopia bat dela aipatzen da, baino erregearen eskribaua den Juan Bautista de Larburuk idatzitako eta sinatutako dokumentu hau balekoa izango da. Bigarren dokumentua ordea (sig. 700-02) fotokopia bat izango da, hau ere (aurreko beste berri batean aipatu bezala) Donostiako Elizbarrutiko Artxibo Historikoan gordetzen den dokumentu baten kopia. Esan daiteke kopia baten fotokopia dela, aurreko sortaren kopia bat baita, hori bai, ez da osatua egongo hau 1780 urtean amaietzen baita. Kopia honen arduraduna Joseph Joaquin de Martirena izango da, baina zoritxarrez, noizkoa den ezin dugu jakin.

Adunak beraz, justizia emateko baimena eskatzen dio Donostiari 1739-01-15ean. Helburua ez da izango alkate edo epaileak botere edo ahalmen gehiago edukitzea, baizik eta herritarrengandik errespetu gehiago edukitzea. Justiziaren ikur bezala, bai garai honetan eta baita egun ere, erret-makila erabiltzen zen, hortaz, Adunak eskatuko duena erret-makila erakusteko baimena izango da, horrela jakinaraziko die herritarrei erregearen ordezkari bat dagoela bertan. Bere eskaeran aipatuko du Tolosako eskumeneko diren 9 herriek baimen hori badutela eta Adunak beraien antzera egin nahi duela, baldintza berdinekin. Gai honi buruz eztabaidatzeko, Donostian kontzejua bilduko da, ohitura den bezala kanpaiak jo bitartean, eta Tolosara ordezkari bat bidaltzea adosten dute, hango esperientzia nolakoa den ezagutzeko. Handik bueltan berriro bilduko dira eta baimena ematea erabakiko dute, baldintza nagusi batekin “hallandose qualquiera de sus señores alcaldes de V.I. [Donostiako alkateak] en dicho lugar no puedan ni deuan levantar durante su asistenzia la dicha vara”. Hori bai, irizpen hau behin betiko onartu aurretik, herritar berezi eta zehatz batzuekin bilera bat egingo da gaia azaltzeko, beste batzuen artean, San Millango markesa edo Joseph de Lazcao aurkitzen direlarik. Azkenean erabakia onesten da “conceder al dicho lugar de Aduna la grazia y lizenzia que pide”.

Aipatutako lehenengo sortak informazio asko eskaintzen digu. Lehenengo orriek irizpenari eta baimenari buruz hitz egiten dute. Ondorengo bi orrietan izapide bat idazten da zeinetan dokumentua Udalaren artxiboan gorde behar dela adierazten den “para el gouierno deuido se archive en el archivo de este dicho lugar”. Badakigu agindu hori bete zutela, Artxiboan mantendu baita gaur egun arte eta hor egoten jarraituko du etorkizunean ere. Sortaren hirugarren zatian, Tolosako esperientziari buruzko testu bat dago, bertan jasotzen da 9 herrien eskaera eta Tolosak emandako baimena. Azkenik, liburuaren azken orrietan, Adunak 1847 urtera arte eduki dituen epaile guztien zinak datoz. Alkatea urtero aukeratzen zen pertsona bat zen eta epaile ere bazenez, kargua hartzerakoan zin egin behar zuen. Zin-hartze guzti horiek sorta honetan jasoak daude, azkena 1847-01-15ekoa delarik. Jasotako azken alkatea Juan Miguel de Soroa izan zen “prestó sobre la cruz de la Real vara en manos del Sr. Alcalde [Donostiakoa] el juramento de desempeñar su cargo bien y lealmente”.