Urteko azken berria izango da oraingo hau eta ez genuen hirigintzako espedienterik erakutsi gabe bukatu nahi. Horretarako, Adunako kanposantuaren proiektua aukeratu dugu. Hilerri hau gainera, beti joango da Micaela Josefa Ubillos izenari lotuta, berak finantzatu baitzuen obra osoa Udalak baliabide nahikoak ez zituenean.

Adunan gaur egun altxatzen den hilerria 1904 urtean eraiki zen, baino horren aurretik beste toki batean egongo zen kokatuta hiletentzako gunea, egokia ez zen toki batean gainera: herrigunean egongo zen, etxebizitzez inguratuta. XIX. mende amaierako Errege aginduak baldintza eta arau berriak ezartzen zituen mota honetako espazioetarako, baina horretaz gain, hilerri zaharra txikiegia zen eta tokirik gabe zegoen jada. Hori dela eta, berri baten beharra zegoen Adunan eta Udalak behar horri aurre egiteko erabakia hartu zuen. Garai honetan gainera, aldaketa klima bat ematen ari zen, mende aldaketak aurrerapausoak ekarri baitzituen berarekin eta Udala herria modernizatzeko prozesu batean murgilduta zegoen (herri bideak konpondu ziren, ur horniketa hobetu zen, e.a.).. 1904ko otsailaren 28an ospatutako udalbatzarraren aktetan ondorengo lerroak irakurri daitezke: “El Ayntº ha creido que es llegado el momento de ocuparnos seriamente de una mejora tan útil en todo este sentido como reclamado por los adelantos del siglo y de dar cumplimiento a las Reales ordenes para inhumar los cadáveres de los que mueren pertenecientes a la religion distinta de la catolica. Sabido es de todos que en el actual cementerio no hay ya capacidad para mas enterramientos y que su proximidad al pueblo ofrece graves inconvenientes para la salud publica”. Ez zegoen hortaz, tokirik jende gehiagorentzako, ezta ere beste erlijioak jarraitzen zituztenentzako eta gainera, osasun aldetik arriskutsua zen.

Lehenengo pausoa hortaz, baldintza guztiak betetzen zituen lursail bat bilatzea zen. Udala, herritar batek emandako lursail baten jabe zen eta herriko medikuaren eta Donostiako Osasun Saileko ordezkariaren azterketa gainditu ondoren, proiektuaren diseinuarekin eta behar ziren gainontzeko baimenen tramitaziorekin hasi zitekeen. Izan ere, lursail horrek osasun baldintza egokiak zituen: herrigunetik 500 metrotara zegoen, etxebizitza gertuenetik urruntasun nahikoa zuen, inguruan ez zegoen kutsatu zitekeen iturbururik eta ondo aireztatuta zegoen.

Proiektuaren diseinurako Tolosako Julian Eizaguirre kontratatu zen eta honek 7000 pezeta baino gehiagoko aurrekontu bat, planoak eta memoria aurkeztu zituen. Diseinu horretan eremu osoak edukiko zituen zona desberdinak deskribatzen dira: kapera, autopsiak egiteko gela, hezurtegia eta beste zona batzuk. Udalbatzarra orduan, proiektuari oniritzia eman eta finantziazio bila hasi zen. Adunako parrokiari galdetuta, honek diru nahikorik ez zuela erantzun zuen, baina hori bai, Timoteo Yraolak bere dirua emateko prest zegoela adierazi zuen Udalak beharrezkoa zela uste bazuen.

Obra aurrera eramango zuen kontratista aukeratzeko enkante edo hautaketa prozesu bat antolatu zen, gaur egungo kontratazioen antzera. Espediente honetan (sig. 77-06) enkanteko pleguak gordetzen dira gainontzeko dokumentuekin batera. 1904 urtean idatzi ziren baldintza hauek obren inguruko gora-behera guztiak zehazten dituzte, erabili behar den materiala eta guzti. Azken puntu horri buruz diote adibidez, harria Ursaltoko edo Amalcorreko harrobietatik ekarri behar zela eta nahasketa egiteko hondarra Amarren-Gaztañadieta meategitik.

Finantziazio aldetik, obra aurrera eramateko Udalak diru nahikoa ez zuenez, 8000 pezetako mailegu bat eskatzeko erabakia hartu zuela diote udalbatzarreko aktek. Azken momentuan ordea, Micaela Josefa Ubillos agertu zen berak finantzatuko zuela esanez. Dohaintza honen espedientea artxiboan gordetzen da (sig. 77-07) eta Francisco Yzaguirrek Micaelari bidaltzen zizkion gastuen likidazioak azaltzen dituzten gutunen bitartez, eta Micaelaren senarra zen Anjel Casok bidalitako gutunen bitartez dugu dohaintza honen berri. Diru horren trukean, Udalak kanposantuko lursail bat emango zion panteoi edo mausoleo bat eraiki zezan eta kaperan jarriko zen irudia berak aukeratuko zuen.

Adunak gaur egun duen hilerria Micaela Ubillosi zor dio beraz, eta bere senarra zen Anjel Casori ere. Herriarentzat pertsonai esanguratsuak dira eta horregatik, ez genuen Adunako berri sorta hau beraiei buruz hitz egin gabe bukatu nahi.

Amaia Mendizabal