Oraingo berrian erromatar garaia baino lehenagotik existitzen den lanbide bati buruz hitz egin nahi dugu. Nahiz eta lanbide honek urteak eta mendeak pasa ahala, asko aldatu duen funtzionatzeko era, bere misioak berdina izaten jarraitzen du, hau da, pertsona batetik beste batengana mezuak eramatea. Postariei buruz hitz egin nahi dugu.

Lanbide honen jatorria merkataritzarekin eta gudarekin lotzen da, bataila desberdinei buruzko albisteak eta mezuak toki batetik bestera eramateko. Mezularitza garrantzi handikoa izan da eta izaten dihardu gerrate desberdinetan, baina sortu zenetik eta gaur egun, gure bizitzako “behar” bat bihurtu da. Gaur egun internet bidez segundo batzuk besterik ez ditugu behar mezuak bidali eta jasotzeko, baina garai hartan askoz ere denbora gehiago behar zen. XIX. mende erdialdean adibidez, Madrildik Donostiara gutun bat bidaltzeak 3 egun behar zituen. Guk baina, XX. mendeko lehen erdialdeko dokumentuak ditugu eskuartean eta hauek Adunako oinezko postariei buruz hitz egiten digute.

Oinezko postariek egunero euren herriari zegokion posta-bulegora joan behar zuten banatzeko gutunen bila. Adunaren kasuan, Villabonako postetxera joan behar ziren, han korrespondentzia jaso eta berriro Adunara. Pentsa dezakegu, egunero egin behar zuten ibilbide hori ez zela oso erosoa izango, are gehiago eguraldi txarrarekin, euripean Villabonaraino jaitsiko ziren korrespondentziaren zama soinean eramango zutelarik. Toki batzuetan bizikletak edo mandoak erabiltzen zituztela badakigu, baina tamalez, Adunako postariek horrelakorik erabiltzen zuten ala ez ezin dugu jakin.

Gaur egun posta etxez-etxe banatzen da, baino hori ere denborarekin aldatu da, lehen ez baitzen horrela egiten. Aztertzen ari garen lehenengo dokumentua (sig. 119-06) 1912an idatzitakoa da eta bertan aipatzen denez, gutunak Villabonatik Adunako plazara eramango ziren, hau da, ez dirudi etxez etxeko banaketa egiten zenik, baizik eta herriko plazatik egingo zen banaketa. Baserrien kasuan, ezagutzen dira beste herri batzuk non gutunak baserri guztietaraino eraman beharrean, gutun-hartzaileak maiz bisitatzen zituen tokietan uzten zitzaion posta, familia-kide baten etxean, denda batean,… modu horretan, baserritarra herrira joaten zenean (elizara, merkatura,…) bere gutunak jasoko zituen. Ez dakigu ziur Adunan ere horrela egiten zen, baino pentsa dezakegu baietz. Garai horretan posta zen urruti zeuden senide edo lagunekin harremanetan jartzeko modu bakarra, baita ere negozioetarako, beraz, postaria herritarrengatik errespetatu egiten zen eta garrantzi handiko postua izango zen. Gerra Zibilaren garaian Daniel Mugica Berregui zen Adunako oinezko postari (sig. 119-20, 119-21 eta 119-22) eta bere ardura izango zen gerran borrokatzen ari zirenen berriak beren familiengana iritsaraztea.

Gure arreta lehenengo testura eramaten badugu berriro (sig. 119-06), ikusiko dugu nola emakume bat den lan eskaera egiten duena, gizon batekin batera. Dokumentu hau Francisco Alcain eta Mª Ignacia Aguirrezabalagaren izenean doa eta oinezko postariaren postua betetzeko gai direla diote. Udalari eskatzen diote “se digne nombrar a los mismos indistintamente el empleo ya citado, en la seguridad de cumplir fielmente el cargo”. Beraz, badirudi biek egiten dutela eskaera. Berez, posta zerbitzua Correosen esku zegoen garai hartan eta enpresa horretan emakumeak 1882 urtean hasi ziren lan egiten, baino hala ere, lanpostu hau Udalaren ardura zen eta berak egiten ditu izendapenak. Ez dakigu azkenean bietakoren bat izendatu zuen, izan ere, dokumentuaren bukaeran arkatzez idatzita, ondorengoa irakur daiteke: “Fue nombrado el día 10 empezando a ejercer el 11, se pagó a Manuel Zabala 11,20 ptas.”.

Esan beharra dago bukatu baino lehen, garai honetan lanpostu hau beste lanbide batzuekin osatu behar zutela, soldata ez baitzen oso altua. Daniel Mugicaren kasuan, 1930eko testu batean (sig. 119-21) zenbatekoa den bere soldata adierazten digu, hori bai, 6 hilabetez lanean egon dela dio, Udalaren enkarguz, eta denboraldi horretan ez duela soldatarik jaso jakinarazten dio Udalari. Berak dioenez, Udalak alde batetik, egunean 1,5 pezeta inguru ordainduko ziola adostu zuten, eta bestalde, lanaldia osatzeko aguazilaren postua beteko zuela eta horri 0,4 pezeta legozkioke. Beraz, aguazilaren postuarekin osatuko zuen oinezko postariaren lanaldia. Horrela iraun zuen 1939 urtera arte. Urte horretako ekainean lana utziko duela jakinarazten dio Udalari, baldintzekin ez dagoelako ados. Ordea, hilabete beranduago, uztailean, beste dokumentu bat sinatzen du, oraingoan soldata igoera bat eskatuz “hoy en día debido a las actuales circunstancias, supone mucho trabajo dicho cargo y además con el encarecimiento de la vida, es imposible continuar ejerciendo dichos cargos con el sueldo que actualmente disfruta, por lo que solicita de esa Ilustre Corporación se le asigne un sueldo diario de dos pesetas”.

Langile hauek gainera, urte osoan zehar egiten zuten lan, 365 egun, jaiegunetan ere eta hauen soldatak zenbaki horren gainean kalkulatzen ziren. Kalkulu horien eragiketak ikus ditzakegu lehenengo dokumentuan. Artxiboetan horrelako bitxikeriak topatzen ditugu batzuetan. Testuaren inguruan eskuz egindako eragiketa desberdinak daude, biderketak eta zatiketak gehienak, hori bai, kalkuluen emaitza ez dago beti ondo…

Amaia Mendizabal

Irudia: http://www.organiconcrete.com/2012/10/16/lhumour-fotografico-di-life-magazine/