Rafael Garitano-Aldaieta Zubizarreta (1736 – 1784) ezaugarritzea ez da lan erraza:

• abadea
• zientifikoa
• euskalzalea
• pobreen defendatzailea
• neskazalea

Polemista eta ikertzailea. Behar bada horiek dira gure abadea hobekien definitzen dituzten hitzak.

Esaterako, Auñamendi entziklopediak jasotzen duenez, Peñafloridako konteari berari kargu hartu zion, Erret Mintegian ikasten zuten haurrei euskaraz mintzatzea debekatu eta haien artean eraztuna banatzen zuelako. Bai, “eraztun” hori.

Oñatiko kontearekin izandako idatzizko korrespondentzia ere ez zen batere makala izan. Doinu zakarra erabailtzen dute bai kondeak bai eta abadeak elkarri idazterakoan. Garitanok Santamainako elizarekiko, hots berarekiko, Oñatikoak duen ardura etengabe gogorarazten dio. Besteak beste, pobreak azken hatsa ematean egin beharreko bisitak egin ahal izateko zaldi bat eskatzen dio. Korrespondentzi honen berri Imanol Sorondo Irigoyenek eman zuen 1986. urtean.

Garitano Aldaietak aurre egin zion Bergarako alkateei zein Probintziako agintariei ere. Izan ere, behin eta berriz araudi, debeku, agindu eta abar pulpitoan irakurtzeari egin zion uko: eskale, arlote eta pobreen aurkako araudiak, hipotekei buruzkoak,… Adibide gisa, matxinada osteko giroan, hau da, jauntxoen garaipena ondorengo giro hertsian, gizarte kontrola estutu nahi duen araudiaren berri ez ematea deliberatu zuen Garitanok 1767ko otsailan: birjinitatea galdu duten neskak kaletik markatuta joatea; dantza egiteko zapia heldu beharra, jaiak, tabernak, monarkiaz gaizki esaka aritzea…
Erraz irakurtzen da araudia

Ikerlari lanetan ere aritu zen. Patataren uzta hobetzea eta patata-irina egitea zituen helburu. Irina hau arto zein gari irinekin nahastuta, jakien kalitatea hobetu eta ugaldu nahi zuen, jende xumea hobeto elikatzeko. Baskongadaren bazkidea zen, eta elkarte honen aktetan aipatu ziren bere lanak.
Jarraian, bere esperimentazioa: isolamendu garaian ogia egiteko beste modu bat izan daiteke hau

Ilustrazioa ulertzeko modu propioa izan zuen Garitanok. Argiak soilik gizarteko onenentzat gorde nahi zituztenek ez bezala, abadeak argiak onura publikoarentzat eta gizartearen gehiengoarentzat defendatu zituela pentsatzen dugu.

*Erlazionatutako dokumentua etzi.pm atarian

*Irudiaren jatorria: https://dokuklik.euskadi.eus/badator/visor/018/00013#