Apirila
izanik, ezin ahaztu herriko festa esanguratsuena ospatzen den hilabetea
dela. Zumaiako zaindaria San Pedro izan arren, San Telmo santuarekin
loturiko festek esangura berezia dute zumaiarrengan. San Telmo
itsasoarekin lotura estua duen deitura erlijiosoa da eta izen bereko
festak ere itsas kutsu nabaria mantentzen jarraitzen du. Oraingoan,
ordea, ez gara jaien inguruan arituko, San Telmo Kofradiaren sorrerari
buruz baizik.

Zumaiako
artxiboan Kofradia honen sorreraren berri jakin nahian ibili gara.
Marinel eta arrantzale Kofradiaren inguruko zenbait dokumentu topatu
ditugu gure bilaketan: kontu liburuak, fakturak, diruzain eta diruzain
laguntzailea hautatzeko bozkak, kideen zerrendak… Hala ere, bertan
gordetzen diren agiriek ez dute bere sorrerari buruzko informazio
argirik ematen; ez dugu sorrerako bileraren aktarik bilatu, ezta
lehenengo liburua ere.

Artxiboan
gordetzen den San Pedro Gonzalez Thelmo Kofradiari buruzko dokumentu
argigarri eta zaharrena 1610an Paulo IV Aita Santuak Kofradiaren alde
emandako bulda da. Zeharka Kofradiari aipamen egiten dioten zenbait
dokumentu daude (1701ko mailegu bati buruzkoa, San Telmo Kofradiako
kideek hilabetero laugarren igandean ospatzen zen mezaren eta
argizariari buruzko 1714ko araudiaren kopia eta 1764an San Telmo
Kofradiako kide diren Ignazio Manzisidor eta Juan Arronak Jose eta
Juakin Urbietaren kontrako auzia). 1774 eta 1775 urteko bi dokumentu
dira Kofradia osatzen duten kideen berri ematen duten lehenak. Horiei
esker, 1774an 102 kide zituela eta 1775an 106 jakin daiteke; tartean
bikarioa, alkatea eta errejidorea. Bi kasuetan, kide bakoitzaren izen
eta abizenak jasotzen dituen zerrendak dira, denak gizonezkoak.

Kofradiari
erreferentzia zuzena egiten dion dokumentu zaharrena XVII. mendekoa
izan arren, itsasoari eta itsas jarduerei loturiko Kofradia hau
lehenagokoa dela agerian geratzen da. Alde batetik, Kofradiarekin
estuki lotuta dagoen San Telmo baselizaren aipamen zaharrena 1540ko
artzain-bisita batek ematen du. Bestalde, 1787ko Kofradiako liburuan,
kabildoaren artxiboan gorderik dauden eta Kofradiarenak diren aurreko
liburuen berri ematen da. Zehazki, bost liburu direla aipatzen da eta
hauetariko zaharrena 1601. urtean hasten den kontu liburua dela.
Badirudi ordea, kontu liburu hau eta 1787ko aipamenak adierazten dituen
gainontzeko lau kontu liburuak (1633, 1669, 1701 eta 1735 urtean hasten
diren kontu liburuak) galdu egin zirela.

Pentsatzekoa
da Kofradiako liburuak galtzeak buruhauste ugari sortu zituela.
Gertaera honek, San Telmo Kofradia inoiz existitu izan ez balitz bezala
uzten zuen eta bertako kideak berriro ia hutsetik hastera derrigortzen.
Sorrerako araudi edo ordenantzak galduta, iraganean ikertu behar izan
zuten ordenantza berriak egin eta Kofradia berriro legeztatzeko. Honek,
ordea, ez zien sorrerari buruzko daturik eskaini; horrela antzeman
daiteke 1787ko liburuaren hasieran irakurri daitekeen eta ondorengoa
dioen idatzian:

“Año
de 1787, libro de la Santa Cofradía del señor San Thelmo de la Noble y
Leal Villagrana de Zumaia, erigida en la dicha villa sin que se pueda
lograr en que tiempo se instituyó y fundó; no se sabe su principio y
tiempo de la fundación.”

Hala
ere, goian aipatutako datuei erreparatzen badiegu eta San Telmo
baseliza San Telmo Kofradiak sortua izan zenaren hipotesiarekin lotzen
badugu, 1540rako herriko arrantzale eta marilenen kofradia sortua
zegoela pentsa daiteke. Hau, baina, hipotesi bat besterik ez da eta ezin
ziurta daiteke zumaiako artxiboko dokumentuak kontsultatuz bakarrik.
Ukatu ezin dena berriz, 1601. urterako Kofradia martxan zegoela da,
horrela adierazten baitu artxiboan topatutako urte horretan hasten den
kontu liburuaren berri ematen duen aipamenak.

Artxiboan
egindako bilaketak eskainitako datuekin, San Telmo Kofradia, ziurrenik,
XVI. mendean sortu zela esan daiteke. Hala ere, kasu honetan, bilaketa
beste iturri eta artxibo batzuetara zabaltzea komeniko litzateke. Hau,
ordea, beste baterako utziko dugu…

Oihana Artetxe