Asteasuko artxibo honetan,
beste dokumentu mota desberdinen artean, baditugu gordeta hainbat
testamentu XIX. mende aurrekoak, horien artean zaharrena XVI. mendekoa
izanik. Hortaz hitz egingo dugu oraingoan.

Testamentuek
informazio asko gordetzen dute bere baitan eta oso baliagarriak dira
mota desberdinetako ikerketak egiteko. Beste gauza batzuen artean,
informazio ekonomikoa, erlijiosoa edo juridikoa eskaintzen digute. Baita
ere ahaidetasun erlazioak ezagutzeko edota heriotzaren inguruko
ohiturak ezagutzeko dira erabilgarriak, izan ere, dokumentu mota honen
bitartez heriotzaren momenturako gai pertsonal guztiak argi uztea lortu
nahi zen, horregatik islatzen ziren hainbeste datu testuetan.

Kasu
honetan esku artean dugun testamentua Asteasuko Juan de Bulanori
dagokio. Juanek bere gauzak prest utzi nahi izan zituen hil ondoren
arazoak suertatu ez zitezen bere seme-alaben, ondorengoen eta zordunen
artean. Baina badu beste helburu bat ere testamentua hau egiteko. Zehatz
mehatz adierazten du non nahi duen hilobiratua izatea eta ospatu
beharreko hileta-elizkizunak. Dokumentu hau egin zuenean Etxarri
Aranazen bizi zen, baina jaiotzez Asteasukoa zenez, hil ondoren bere
jaioterrira bueltatu nahi du eta bertako eliza parrokialean hilobiratua
izan nahi du “Joan de Bullano mi hijo a sus propias costas mi cuerpo aya
de llevar y lleve al dicho lugar de Asteasu y sea enterrado en la
iglesia del dicho lugar dentro de la dicha iglesia en la sepultura donde
[a mi Joan mi hijo] y mis herederos les pareciera”. Baita ere idatziz
agintzen du bere omenez bederatziurrena, urteurrena eta beste hiletak
ospatzea nahi duela, guztiak bere semearen kontura.

Behin
bere hiletak argituta, zorren gaira pasatzen da, hil baino lehen ezin
izango zituen denak kitatu eta. Hori dela eta, zerrenda bat egiten du
eta bertan zehazki aipatzen du zeinbait diru (dukat) zor dion nori edo
nork zor dion zenbat berari eta zergatik. Bera hargina zen, beraz
hornitzaile askorekin negozioak egiten zituen, adibidez, Catalina
Lordenarekin (?). Emakume honek kare bizia saldu zion eta ondoren Juan
de Bulanok harriaren inguruko lan batzuk egin zizkionez “son seys
ducados o lo que ella en su conciencia diciere mando le sean pagados”.
Honetaz gain, errementariei, zapatariei eta bestelakoei ere zor zien.
Bestalde, kontrakoak ere badaude, adibidez, Hondarribiako Tomas batek
berari zor zion harategian egindako lan batzuengatik. Modu honetan
zordunen zerrenda 6 orriren bitartean luzatzen da.

Ikusten
da nahiz eta urteak eta mendeak pasa, badaudela hainbat gauza eta
ohitura ez direla aldatu. Aurrean dugun dokumentua 1558 urtean
sinatutakoa da, hau da, orain dela 459 urte, eta urte guzti hauetan
zehar badaude zenbait gauza ez direnak aldatu, alde batetik, eliza
ospakizunak, bederatziurrena eta urteurrena adibidez, oraindik ere
egiten dira. Bestalde, heriotzak harrapatzen gaituen momenturako gure
gai guztiak eta ondorengotza ondo lotuta uztea esate baterako. Izan ere,
testamentuak erromatar garaian ere egiten ziren, beraz, esaten den
bezala, guk ez dugu ezer asmatu.

Amaia Mendizabal