Aurtengo maiatza hauteskunde hilabetea
da. Udala osatuko duen gobernua eta Batzar Nagusietako eserlekuak nola banatuko
diren aukeratzeko zita dugu bertan.

Hauteskundeak aitzaki, Zumaian Udal antolaketari buruzko lehen
datuen bila ibili gara. Noizkoak dira Udal gonernuaren inguruko lehen
aipamenak? Eta zer da dokumentu hauek erakusten dutena?

Zumaiaren kasuan zortea izan dugu. Funts
dokumental garrantzitsua gordetzen du eta, beste udal artxiboekin alderatzen
badugu, antzinako dokumentuak aurki ditzakegu. Hau horrela, Udal antolaketari
eta gobernuari buruz zuzenean jakinarazten duen dokumentu zaharrena 1569ko
Errejimendurako hauteskundeak jasotzen dituen dokumentua da. Hala ere, gai
honen inguruko dokumentu mamitsuena 1584. urtekoa da. Dokumentu luze honetan
garai hartako Udal Ordenantzak jasotzen
dira 73 artikuluetan banatuta.

Ordenantza edo arau sorta hau,
Probintziako Korrejidorearen aginduz osatu zen. “Porque la buena Governación de las Repúblicas, consiste lo principal,
en que los oficiales e Juezes que los han de Regir, e Governar sean personas de
buena conciencia, y celosos dela honra, y servicio de Dios nuestro Señor, y de
su Rey, y de mantener en paz, y justicia su República…”. 1584ko maiatzaren
21eko udalbatzar irekian izendatu ziren araudi hau lantzeko aukeratuak.
Francisco Bouquer de Barton Alkatea eta Domingo Iceta Sindikoaz gain, Francisco
de Elorriaga, Juan García de Villafranca, Francisco de Narruondo, Pedro de
Arteaga, Sebastian de Duana eta Martín de Aranza izendatu zituzten diputatu.
Ordenantzak osatzeko bilera Francisco de la Torreren oinordekoen etxean egin
zen 1584ko maiatzaren 23an eta ekainaren 10eko udalbatza irekian onartu ziren.

Zumaiako ordenantzak jasotzen dituen
1584ko dokumentuak Udal karguen eta hiribilduaren funtzionamenduaren inguruko
informazio ugari eskaintzen du, baina oraingoan Udalaren antolakuntzari buruz
arituko gara. Ordenantza hauek, aurretik zegoen gobernatzeko modua berrikusi
eta idatzita uztea zuten helburu. Horren erakusle dira 1569-1576 bitartean
ospatu ziren Errejimendurako hauteskundeak.
Hauteskunde hauek jasotzen dituzten dokumentuak eta 1584ko ordenantzen
dokumentua alderatzen baditugu, ordea, Udal karguetan eta hauek hautatzeko moduan
zenbait aldaketa agerian geratzen dira. Guk gaurkoan bi nabarmenduko ditugu.

Lehenengo aldaketa Errejimendua osatzen
duten karguetan dago. 1584 aurretik Alkateak, Alkateordeak, Sindikoak eta
Prebosteak osatzen zuten. Ordenantzen ostean, oinarrian, Alkateak,
Alkateordeak, Errejidoreak, Prebosteak eta Prebosteordeak osatuko dute.
Hauteskunde egunean ere, bost diputatu aukeratzen ziren, elizan benefiziodun
karguren bat hutsik geratuz gero hura betetzeko. Aurrerago, Errejidoreorde
kargua azalduko da eta Oikiako eta Seazeko (Aizarnazabalgo) Hamabi Nagusia eta
Hamabi Txikia, ere izendatuko dira. Hauetaz gain, udal eskribaua eta diruzaina
ere izendatzen ziren.

Bigarren aldaketa Udal karguen
hauteskunde egunean dago. 1584ko ordenantzen aurretik, ekainaren 24ko meza
nagusiaren ondoren ospatzen ziren urtero. Ordenantzak osatu eta gero abenduaren
27ko meza nagusiaren ondoren ospatzen hasi ziren. Bi egunak San Juan egunak
izaki. Eguna aldatu arren, tokiak berdina izaten jarraitu zuen, “el lugar acostumbrado, del cementerio,
debaxo y dentro del atrio dela puerta mayor dela yglesia de Señor San Pedro”.
Baita modua ere… Lehenik udalbatzarrean zeuden auzo guztietatik 6 pertsona
hautatzen ziren: “Nombrando, primeramente
seis personas electores de entre los dichos vecinos, y que estos sean quienes
tengan en la Villa a lo menos una casa suia o de su muger, y las demás
circunstancias de ser admitidos en las Elecciones con los hijosdalgo de esta
Villa. E metiendo en un cántaro, o sombrero, los nombres de todos los tales que
al tiempo dela Elección se hallaren presentes; y que los seis primeros
charteles, y nombres que salieren, sean los electores, teniendo orden en que
como salga el primero para Elector, el Alcalde que está presente, le llame y
reciba juramento de si ha rogado, sobornado, e inducido por alguna persona,
para que nombre, o le dé la suerte si le cayere de ser Elector…” Ondoren,
hautatutako 6 pertsona hauek, udal kargu desberdinak osatzeko zerrendatik
egokiena iritzi zuten izena txartel batean idatzi eta “metidos los seis charteles cada Elector el suio se rebuelban mui bien;
y que un muchacho saque uno de ellos…” Horrela, banan-banan, Udal kargu
bakoitza betetzen joaten ziren.

Errejimenduko hauteskundetara aurkeztu
ahal izateko ondasun kopuru jakin bat izan behar zen, hiribilduaren kontrako
edo kalterako erabakiren bat hartuz gero ondasun horiekin erantzun ahal
izateko. Aipaturiko ordenantzetan honako eskakizunak jasotzen ziren: gutxienez
lau miliareko ondasunak izatea, Zumaian jaioa edo Zumaiako auzo izatea,
kaparetasuna probatua izatea, irakurtzen eta idazten jakitea, aurreko bi
urtetan Alkate edo Errejidore kargua bete ez izana eta zegozkion zergak
ordainduta izatea. Imagina dezakegun
bezela, baldintza guzti hauek bete behar izateak asko murrizten zuen Udal karguetan
aritzeko aukera zuten auzoen kopurua. Honek, pertsona berdinek kargu
desberdinak behin eta berriz betetzea ekarri zuen.

Oihana Artetxe