Artxiboko dokumentaziorik zaharrenak herriari buruzko hainbat eta hainbat berri bitxiren eta arlo ezberdinen inguruko berriak aditzera ematen dizkigu. Izan ere, udal kontuek, udalbatzak zituen gastu ugari islatzeaz gain, hauen zergatia adierazten du.

1622ko abenduaren 12ko dokumentuan adibidez, auzien eta epaien inguruan berri bitxi zein latza eskaintzen digute: urkatze bat, hain zuzen ere.

Iturriak islatutakoaren arabera, urkatua Alontso Perez Liedenakoa izeneko pertsona izan zen. Eta delitua: Bizente Egizarkoa hiltzea.

Liburuak ez du gaia edo auziaren inguruan datu gehiagorik eskaintzen. Hau da, ez dakigu hilketa noiz, zein egoeratan eta zein arrazoigatik gertatu zen. Eta bi aldeak nongoak ziren ere. Alontsoren abizena irakurrita, nafarra zela pentsa dezakegu. Bizente, aldiz, Villabonako udalbatzak hainbat gasturi aurre egin behar izan zienez, bertakoa edo Amasakoa.

Datuek prozesuarekin, kartzelaratzearekin eta epaiarekin zerikusia dute. Hala, badakigu borreroa edo urkatzailea Gasteiztik ekarri zutela. Urkamendiaren inguruan, berriz, hainbat datu ageri zaizkigu: egin zela (beraz, ez zegoen horretarako azpiegitura edo tresnarik), ekitaldian urkatuak arropa jakin bat erabili zuela (nolakoa zen adierazten ez bada ere). Honen ildotik, kondenatuari jarri zitzaizkion kateak eta kartzelan eman zitzaion janariaren gastuen arrastoa dugu.

Gaia Villabonan jorratzeaz gain, Donostian eta Tolosan ere landu zen. Jakina denez, bi hiribildu hauetan (Azpeitin eta Azkoitin ere bai) korrejidoreak bere epaitegiak zituen eta bertan aritzen zen justizia lanetan. Horregatik, gune horien aipamenak ofizial horrek auzia epaitu zuela aditzera ematen digula uste dugu. Ondorioz, baliteke urkatze zigorrarekin amaitu zen espediente hau, gaur egun Tolosan dagoen Gipuzkoako Artxibo Orokorrean gordetzea.

Iago Irixoa