Adunako Udal Artxiboak 4683 espediente baino gehiago gorde eta zaintzen ditu bere baitan, 715 kutxa inguru osatzen dituztelarik, eta hazten jarraitzen du egunetik egunera. Hori dela eta, Artxiboa bizirik dagoela esan dezakegu, aldaketa asko jasan baititzake denbora pasa ahala. Batzuetan dokumentu berri gehiago sartzeko tokia egin beharrean aurkitzen gara eta arazo horri aurre egiteko irizpide jakin batzuk jarraituaz, zaharragoak direnak atera behar dira Artxibotik; beste alde batetik, egoera kaxkarrean dauden dokumentuak zaharberrituak izan daitezke profesionalen eskuz, eta horrek gure ardura den Artxiboaren egoera hobetu egiten du; gainera, udal teknikariek euren eguneroko lanean sortzen dituzten espediente berriak landu egin behar dira etorkizuna bermatuko duten baldintzak emateko, apaletara pasa aurretik. Beraz, Artxibo bat ez da hermetikoa, etengabe aldatzen doa. Modu honetan, esan bezala, milaka espediente dauzkagu Adunan, berriena 2018 urtekoa izanik eta zaharrena XVI. mende bukaerakoa.

Hemen gordetzen ditugun dokumentuen gehiengoa XX. eta XXI. mendeetakoak izango dira, XX. mendearen bigarren erdialdekoak batez ere. Garai horretatik atzera testigantza gutxi dugu, 345 espediente dauzkagu. Berri honetan, Adunan gordetzen ditugun dokumentu zaharrenak aurkeztu nahi ditugu. Zehazki esateko, bi dira eta biak 1591 urtean idatziak izan ziren. Hori bai, esan beharra dago bi dokumentu hauek ez direla testu originalak, baizik eta kopiak dira. Donostiako Elizbarrutiko Artxibo Historikoan Gipuzkoako herri desberdinetako dokumentu historikoak gordetzen ziren (batzuetakoak oraindik ere bai) eta dirudienez, Adunakoa horietako bat da. Hori dela eta, gure Artxiboko espediente historiko asko originalen fotokopiak dira, oraingoan dakarzkigun biak kasu.

Lehenengo dokumentua (sig. 699-03) 1591 urteko apirilaren 3an idatzi zen Donostian, Adunako kontzeju eta unibertsitatearen ordezkari zen Francisco de Yarzabal eta Pedro de Garagarza epailea aurrean zeudelarik. Ez dago bere osotasunean, hortaz, originala ezezaguna dugunez, bukaerako zatian ezin dugu jakin zer jartzen zuen. Sinadurak ere falta zaizkigu noski. Badakigu ordea, ordainketa gutun bat dela, eta Juan Lopez de Tapia izan zela eskribaua. Badirudi Amasako Pedro de Lasquibarren alargunari (izenik ez dakigu) 40 erreal dohaintzan emateko ordainketa gutun bat dela. Pedro de Lasquibarrek urtero diru hori ordaindu behar zuen eskritura baten bitartez finkatuta geratu zen bezala, eta ordainketa guztiak garaiz egin zituela dirudi. Francisco de Yarzabalek egiten duela dohaintza dirudi, eta gutun honen bidez dena ondo lotuta utzi nahi du, norbaitek etorkizunean zer esanik badu, frogagiri bezala erabili ahal izateko.

Bigarren dokumentuari dagokionez (sig. 699-02), oraingo hau 70 orriko sorta bat da. Kasu honetan, betidanik eta edonon egon den arazo bati buruz hitz egiten digu: udalerriko larreen ustiapenari buruz, esate baterako. Adunako eta Zubietako herritarrek arazoak zituzten beren abereak larretara eramateko eta liskarrekin hasi ziren herrialdeko kontzejuekin. Auzia Valladolideko Errege Kantzilerira iritsi zen eta tartean pertsonaia ospetsuak egon zirela jakin dezakegu “capitan Miguel de Oquendo cauallero del auito de sanctiago y dona Maria de Çandategui su muger” aipatzen dira beste batzuekin batera, Antonio de Oquendo famatuaren gurasoak izango dira hauek.

Sorta hau 1591 urtekoa da, orduan eman baitzen auziaren behin betiko sententzia, baina prozesua oso luzea izan zen eta barneko testuek beste dokumentu zaharrago batzuei egiten diete erreferentzia. Aipamen zaharrena 1584-08-30ekoa izango da eta bertan Francisco de Yarzabal Gipuzkoako prokuradorea aipatzen da, Adunako dokumentu zaharrenen protagonistetako bat bihurtuz.

Amaia Mendizabal