Jakin badakigu pilota dela Villabonatarren kirolik kuttunenetako bat. Errebotea bereziki, Antzinatik datorren jokua da hau, nahiz eta gaur egun beste kirol batzuen indarragatik baztertua izan. Artxiboko dokumentuen artean murgilduta, kirol honen inguruan hainbat agiri topatu dugu eta interesgarria deritzogu hauek erakustea.
Honela, pilotari erreferentzia egiten dion agiririk zaharrena 1733 urtekoa da. Akta liburu bateko erabakien artean azaltzen da “Oindokopelotalekua” izen
eko aurkintza edo parajetik egurra ateratzeko baimena. Ezaguna da artzaiak eta baserritarrak mendian zeuden bitartean boteluzea izeneko pilota jokoa egiten zutela, binaka, leku zabal eta lauetan, eta sakerako harri berezi bat erabiliaz. Hortik dator Villabonako paraje horren izena.
Ia 100 urte beranduagokoa da urrengo erreferentzia, 1844
urtekoa hain zuzen. Orduan, udaletxea berreraikitzen ari ziren 1812 urteko suteak guztiz kaltetu bait zuen. Eraikuntza berri hau egitearekin batera plaza eta pilotalekuan ere berrikuntza lanak egin ziren.
Garai hortatik aurrera izango da pilotak orokorrean eta erreboteak bereziki indar nabarmena hartuko dutela eta gure artxiboan erreferentziak ugarituko direla. Aipatu beharreko agiria da 1847 urtean Gobernadore Zibilak bidalitako agindu bat. Bertan, otsaila eta ekaina bitartean Villabonako pilotalekuan errebote partiduak jokatzea debekatzen du: “… por proporcionar ocasión a intrigas y confabulaciones al orden público…”.
Hala ere, kirolak indarrean darrai eta 1889 urtean herritarrek frontoi egokiago baten beha
rra defendatzen dute udalean aurkeztutako gutun batetan: “…la conveniencia y oprtunidad de la construcción de un frontón, en estos momentos en que el juego de la pelota va adquiriendo tan notable crecimiento que no se desdeñan en asistir al hermoso espectáculo las clases más cultas y distinguidas de la sociedad…”.
Gutun honetan, osasunaren inguruko arrazoiez gain (“…mejor medio para vigorizar el organismo individual y prestar agilidad, destreza y robustéz a los músculos, convirtiendo al jóven débil y enfermizo en fuerte, robusto y animoso…”) ekonomikoak ere argudiatzen dira. Bai pilotarien onurarako (“…basta fijarse en las cantidades fabulosas que se están pagando a los que han conseguido adquirir algunos conocimientos en ese que hoy puede llamarse arte…”) eta baita herria eta udala berarenerako ere (“…su realización sería productivo... ingresando, sino directamente, indirectamente en las arcas municipales por la inebitable ley económica del cambio…”).
Eta ez da gutxiagorako, Iparraldeko eta Hegoaldeko errebote pelotarien artean lehia eta txapelketa ugari ospatu bait dira Villabonan bertan. Artxiboan dugun zaharrenetako bat 1894 urteko akta liburuan jasotzen dena da, Santa Ana egunekoa. Ordundik aurrera gero eta ugariagoak izango dira pilota partidu hauek eta baita artxiboan honen inguruan dauden agiriak, baina guk bi nabarmenduko ditugu:
Lehenengoa
1949 urteko gutun bat da. Echeverry pilotariak bidaltzen du Baionatik. Egindako arrera onagatik eskertuaz eta mugaren bi aldetako errebote taldeen arteko erlazioak sakondu eta partiduak gehitzeko eskatuaz. Garai honetako da hain zuzen Villabonako elkarte zaharrenetako bat eta errebote eta beste kirol batzuen inguruan aritua dena, Behar-Zana elkartea. Hau 1946 urteko maiatzean eratu zen eta gaur egun oraindik ere haurrei pilotan erakusten eta partiduak antolatzen jarraitzen dute.
Bigarrena 1971 urteko argazki bat da. Bertan ikusten ahal da Fagoaga, Unhassobiscay eta Irigoyen Donibane Lohitzuneko Errebote Taldeari txistulari eta guzti egindako ongietorria.
Amaitzeko esan nahi degu kirol honek, tamalez, beherakada nabarmena somatu duela hegoaldean gelditzen zitzaion azkenengo txokoan. Garai txarrak direlako, futbola inposatu delako,… auskalo! Ea hitz hauek bultzada txiki bat ematen dioten eta etxean gordetako xistera zaharrak atera eta haurrak trebatzen hasten diren.
Amagoia Piá
- Log in to post comments